وب‌سایت شخصی دکتر حبيب الله محموديان - www.mahmoodian.ir
نگارنده:دکتر حبیب اله محمودیان
تاريخ انتشار: 30/1/1398
گاه‌نگاري عصر آهن در ايران
در يك تقسيم‌بندي كه در گذشته روي آن تأكيد می‌شده است، عصر آهن I به دوره‌ي زماني 1200/1250- 1000 ق.م تاريخ‌گذاري شده است. بعد از اين مرحله، آغاز عصر آهن I به قبل از1450 يا حتي1500 ق.م منتسب می‌شد. (سكايا، 1383 :39) در تقسيم‌بندي پذيرفته شده‌ي جديدتر، عصر آهن مطابق جدول زير تقسيم‌بندي شده است:
- عصر آهن I، (1450- 1100 ق.م)؛
- عصر آهن II، (1100- 800 ق.م)؛
- عصر آهن III، (800 – 500 ق.م).
در مورد تقسيم‌بندي اين دوره‌ها نمی‌توان به صراحت اظهار نظر نمود؛ چرا که جدا كردن تحولات فرهنگي اين دوره، ساده نخواهد بود. مدود سكايا، به نقل از لويي لوين، تأكيد می‌کند كه «نبايد براي اين عناوين هيچ‌گونه مفهوم فرهنگي يا تئوري قائل شد». (همان: 16) بر اساس نوشته‌های دايسون، كايلريانگ و لويي واندنبرگ، تاريخ دوران عصر آهن به شرح زير تقسيم‌بندي شده است:
- عصر آهن I، (1300/1250- 1100 ق.م)؛
- عصر آهن II، (1000- 800 /750 ق.م)؛
- عصر آهن III، (750 – 550 ق.م).
كايلر يانگ اساس پژوهش‌های خود را در اين زمينه، تغييرات گونه‌شناختي سفالينه‌هاي حسنلو قرار داد. او ضمن بررسي و مقایسه‌ی سفالينه‌هاي حسنلو و برخي محوطه‌های غرب، شمال غرب و مركزي ايران، تقسيم‌بندي جديدي از عصر آهن را ارائه نمود. او اين دوران را افق سفالي ناميده است (همان: 38).
- افق سفالي 1: افق سفال خاكستري غربي قديم، (1300/1270- 1000 ق.م)؛
- ا فق سفالي 2: افق سفال خاكستري غربي جديد، (1000- 800 ق.م)؛
- افق سفالي 3: افق سفال نخودي غربي جديد، (700/750 – 550 ق.م).
حميد فهيمي نيز به تقسيم‌بندي عصر آهن اشاره مي‌كند و نظرات كايلريانگ و دايسون را در اين زمينه مطرح نموده است. او تقسيم‌بندي عصر آهن در ايران را به شرح زير ارائه نموده است: (فهيمي، 1382: 40)
- عصر آهن I (1500- 1200 ق.م)؛
- عصر آهن II، (1200- 800 ق.م)؛
- عصر آهن III،(800- 550 ق.م).
حسن طلايي نيز معتقد است كه عصر آهن در ايران، مقطع زماني 1500 تا 500 ق.م را شامل می‌شود كه با تقسيم‌بندي يانك و دايسون هم‌خواني دارد. (طلايي، 1374: 55) در اين كتاب به نقل از «لوين» دوره‌ي آهن IV را كه با دوران تاريخي هخامنشي و اوايل پارت مطابقت دارد، مطرح نموده است. به طور كلي می‌توان چنين اظهار نظر كرد كه عصر آهن در ايران، از نيمه‌ي دوم هزاره‌ي دوم ق.م تا نيمه‌ي اول هزاره‌ي اول ق.م استمرار داشته است.