وب‌سایت شخصی دکتر حبيب الله محموديان - www.mahmoodian.ir
نگارنده:دکتر حبیب اله محمودیان
تاريخ انتشار: 27/9/1397
ايلام نامي ماندگار از تمدن هاي ديرينه ي مشرق زمين
استان ایلام در بخش غربی زاگرس واقع شده است. این منطقه از کشور که نام بزرگترین تمدن بشری در دنیا ی باستان یعنی "ایلام " را یدک می کشددارای راز ورمز های ارزشمندی از تمدن وفرهنگ دیرینه این سرزمین کهنسال است . در شرايطي از زمان قرار داريم كه بسياري از كشور ها به دنبال باز سازي تاريخ وتمدن وپيشينه ي تمدني كشور وملت خود هستند مسأله ي هويت هاي ملي و فرهنگ هویتي رویکردی فرهنگی است كه خيلي از كشور ها براي دستيابي به اين مقوله با اهميت در عرصه های مختلف تلاش می نمایند. این ضرورت احساس می شود تا مساله ی بسیار مهم هویت ملی کشور در برنامه ها وبرنامه ریزی های کلان باظرافت ودقت مورد توجه قرار گیرد تاتجربه های تلخ برخی از کشورهای تازه به دوران رسید ه در تحریف هویت های ارزشمند تاریخی این کشور بزرگ تکرار نگردد.
حوزه ی جغرافیائی استان ایلام در بخش غربي زاگرس ،در ادوار پیش ازتاریخ و تاریخی و اعصار اسلامی همچنان بلا انقطاع تداوم تاریخی داشته است.حفاری های علمی باستان شناسی در این استان خوشبختانه شواهد کم نظیری از پیشینه ی تاریخ وتمدن سرزمین بزرگ ایران را در اين منطقه ارائه می دهد.
ملاحظه ی نقشه ی فعلی استان، محدوده ای را تصویر می نماید که رشته ی عظیم کبیرکوه در بخش غربی زاگرس منطقه را به دو قسمت در جهت شمال غرب به جنوب شرق تقسیم و دو حوزه جغرافیائی در شمال و جنوب و یک حوزه مرکزی بر فراز ارتفاعات میانی منطقه را به وجود آورده است.
جریان رودخانه دائمی و پرآب سیمره وشعبات آن در امتداد کبیرکوه از یک سو و رودخانه های پر آب و متعددی نظیر گنگیر ایوان کنجان چم مهران میمه ی زرین آباد و دو برج دهلران که مجموعاً از دامنه های جنوبی رشته کوه های منطقه جاری و به سمت دشت های حاشیه ای غرب سلسله جبال زاگرس جریان دارند زمینه های مناسبی برای استقرار مداوم بشر نخستین تا به امروز ایجاد نمود ه است.این شرایط خاص جغرافیایی باعث حضور تمدن های کهن در اعصار مختلف تاریخ شده است.
دره ی هلیلان شمالی ترین بخش از مناطق شهرستان چرداول از توابع استان ایلام می باشد که در ساحل غربی رود سیمره واقع گردیده است. براساس بررسی های باستان شناسی بیش از 160 محوطه باستانی و تاریخی فقط در این محدوده از ادوار کهن بر جای مانده است. تپه های گوران، کزآباد، سرچم و غارهایی نظیر مرگرگلان و غیره از جمله آثار شاخص این منطقه می باشند.
یافته های باستان شناسی نشان می دهد در این ناحیه از زاگرس در استان ایلام، از استقرار گاه های انسان یا به عبارتی انسان ابزار ساز از حدود یکصد هزار سال پیش آثار ی چون تبرهای سنگی ساطوری و دیگر ابزار های سنگی که با پیشرفت شیوه های تولید و توزیع محصول تحول یافته به دست آمده است.
ساکنان هلیلان پس از پشت سرگذاردن دوران اولیه استقرار و آشنائی به کشاورزی دیم به مرحله کشاورزی آبی نزدیک و به اهلی نمودن گاو و گوسفند و بز و اسب پرداخته اند که در تاریخ انقلاب کشاورزی ودامپروی بشر نقش کلیدی داشته است. کشف نمونه های بیشماری از تیغه های سنگی و ابزارهای فرهنگی عصر معروف به «صنایع سنگ» در این حوزه ی تمدنی دلیل محکمی بر گسترش و رشد فزاینده ی فرهنگی و توسعه ی نظام استقرار و یکجانشینی در دهکده هاو شهر نشینی این ناحیه از کشور ایران می باشد.
شهرستان دهلران در بخش جنوبی استان ایلام نیز به لحاظ کشف آثار با ارزش تاریخی وتمدنی نسبت به ناحیه ی کوهستانی ،یک حوزه ی فرهنگی مستقل در جنوب غربی فلات ایران به شمار می رود . در واقع زندگی و استقرار و آثار حیات بشر در این حوزه ی فرهنگی و جلگه رسوبی که با آبرفت های زمین ساختی حاصل از منابع آب نواحی کوهستانی زاگرس موجبات تجربه اندوزی و پیشرفت تکنولوژی در سیستم تولید و توزیع محصول شده را باید دست کم نگیریم. حوزه ي رودخانه هاي ميمه و دويرج در محدوده ي موسيان و دهلران كه بايد به نام "بين النهرين صغير "از آن ياد كرد در حدفاصل وپیوسته به جلگه های خوزستان وسرزمین بین النهرین است. پیشرفت های قابل توجه در صنایع سنگی و تهیه ابزارهای مورد نیاز ساکنان منطقه در دوران پیش از تاریخ و دوره هاي بعدی آن چنان قابل توجه و در خور تامل می باشند که گوئی انقلابی عظیم در تحول نظام زندگی اجتماعی انسان به وقوع پیوسته است. شیوه ی ابزار سازی ، نظام تولید و توزیع و مبادله محصولات بومی یا سایر مناطق ، ذخیره مواد غذایی ، ایجاد سکونتگاه و خانه سازی منظم ،ابتکار وخلاقیت در تهیه ی مصالح و مواد ساختمانی ،تهیه ی انواع ظروف سفالی و سنگی ، تحول در امر بهره گیری از منابع آب برای کشاورزی واهلی کرد ن دانه های گندم وجو وعدس، اهلی کردن حیوانات و بهره گیری از مواد کانی و معدنی نظیر قیر طبیعی برای موارد عایق بندی و... از جمله تحولات تمدنی ساکنان دهلران وموسیان ونواحی هم جوار در مقاطع زمانی یاد شده هستند.
بر اساس حفریات و مطالعات علمی باستان شناختی انجام شده در این ناحیه، قدیمی ترین دوره ی این استقرار در حوزه ی دهلران متجاوز از ده هزار سال پیش بوده که با نام فرهنگ عصر بز مرده (7200-8200 ق.م )و سپس در دوره های متاخرتر که به ترتیب مربوط به حدود9 الی 7هزار سال پیش هستند که با عنوان دوره های علی کش (6400-7200 ق.م) و محمد جفعر (6100-6400 ق. م) طبقه بندی ونام گذاری شده اند. هر چند كاوش هاي علمي تپه ي پيش از تاريخ گلا ن در حوزه ي فرهنگي شهرستان مهران ( دشت گلان). اطلاعات جديدي از زندگي انسان در دوران آغاز كشاورزي و زندگي دامپروري آغازين اطلاعات جديدي به دست داده است.
به هر حال انسان های ساکن در محدوده ی استان ایلام در این مرحله خود را آماده ی ورود به دوره ای می نمایند که به نام دوره ی شهرنشینی یا اختراع خط از آن یاد می شود و این تحول بنیادی و اساسی و سرنوشت ساز با عنوان دوره ی آغاز ادبیات قابل شناسائی و طبقه بندی بوده و می توان به يكي از مراکز این فرهنگ در چگا آهوان درحوزه ی شهرستان مهران و دشت هیژدانه اشاره نمود. در واقع می توان پس از اختراع خط و انقلاب شهری گری اولین طلیعه ی تکنولوژی و یا به قولی دستیابی به فلز آلیاژی مفرغ یا برنز دانست که در حوزه ی لرستان و منطقه فعلی ایلام اتفاق افتاده و در تاریخ هنر فلزکاری جهان برای خود جایگاه ویژه ای را تحصیل نموده و به «برنز و یا مفرغ های لرستان» معروف شده است. بنابراین ما به طور نسبی با سرنوشت حیات انسان و تحولات تمدنی در محدوده ی جغرافیایی استان ایلام از حدود یکصد هزار سال پیش تا هشت هزار سال قبل و نیز با شناخت بقایای تمدنی و فرهنگی در دوره های بعدی تا امروز آشنا شده ایم و براین اعتقادیم که با شناخت بیشتر این منطقه از ایران به لحاظ اینکه پل ارتباطی بین فلات مرکزی وسرزمین میان رودان ویا با دیدی وسیعتر ارتباط دهنده شرق وغرب در جهان باستان بوده است در جهت هویت تاریخی این سرزمین گام ارزشمندی بر داشته شود