پیشینه‌ی مطالعات تاریخی بخش غربی زاگرس

ناهمواری‌های زاگرس با چینه‌های منظم و موازی در غرب فلات ایران واقع شده و از شرایط مطلوب اقلیمی برخوردار است. تنوع آب و هوا، بارش کافی، رودخانه‌های پر آب، پوشش جنگلی و مرتعی، دشت‌های حاصل‌خیز، جلگه‌های‌آباد و حائل بودن بین فلات ایران و جلگه‌ي‌آباد و تاریخیِ «میان‌رودان» از جمله ویژگی‌های شاخص زاگرس غربی است که شرایط را برای زندگی و استقرار انسان در دوران باستان فراهم آورده است. تحقیقات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که منطقه‌ی زاگرس غربی در دوره‌ی پارینه‌سنگی دارای استقرار بوده است. مورتنسن مهم‌ترین بازیافت‌های دوره‌ی پارینه سنگی را از منطقه‌ی هلیلان به دست آورده است. این منطقه در محدوده‌ی رودخانه‌ی سیمره که از شرق استان می‌گذرد، واقع شده و قدمت آن به هزاره‌ی نهم تا هفتم ق. م می‌رسد.

مهم‌ترین منطقه‌ای که باستان‌شناسان حفاری و کاوش كرده‌اند، جلگه‌ی پست جنوب زاگرس در منطقه‌ی دهلران و موسیان است. در سال 1905 میلادی هیأت فرانسوی (گوتیه و لمپر) تپه‌های علی‌کُش، چغاسفید، تپه‌سبز فرخ‌آباد و موسیان را در این منطقه مورد بررسی قرار داد. در فاصله‌ی سال‌های 1962 تا 1973 فرانک هول، فلانری، جیمزنیلی، هنری رایت در تپه‌ها و محوطه‌های باستانی دهلران به تحقیقات پرداختند. بر اساس گاه‌نگاری انجام‌شده، نواحی مورد بررسی در این منطقه از قدیمی‌ترین دوره تا جدیدترین، به ترتیب عبارت‌اند از: بزمرده، علی‌کُش، محمدجعفر، چغاسفید، چغاسرخ. باستان‌شناسان تحقیقات گسترده‌ای در مناطق پشتکوه و لرستان (حد فاصل بین دشت دهلران تا نواحی کوهستانی) انجام داده اند و سایت‌های باستانی متعلّق به این دوره را یافته‌اند. لوئیس واندنبرگ، سرپرست هیأت مشترک ایران و بلژیک، در جست‌وجوی معبدهایی از عصر مفرغ در دهه‌ی 1960 فعالیّت‌های گسترده‌ای در غرب ایران انجام داد. بیشترین اطلاعات ما از این دوره‌ی استقراری، برگرفته از یافته‌های باستان‌شناختی این هیأت است. کشف گورستان‌های پرچینه و هکلان در منطقه‌ی زرین‌آباد و بسیاری گورستان‌ها و محوطه‌ها در مناطق ایلام و لرستان، حاصل تلاش‌های هیأت بلژیکی است. اشمیت، اورل استین نیز از جمله باستان‌شناسانی هستند که در مورد مکان‌های باستانی غرب ایران به تحقیق پرداخته‌اند. فرانک هول موقعیّت مکان‌های استقراری غرب ایران را در دوره‌ی روستانشینی به صورت زیر گاه‌نگاری کرده است (هول، 1381: 134).