رود تاريخي سیمره

اسم قدیم آن «اوکنو» و نزد یونانیان کواسپس، سرچشمه­ی اصلی سیمره با نام «گاماسه» یا «گاماسباب» یا «گاومیشه» از دامنه‌های غربی الوند و از منطقه‌ی نهاوند می‌باشد و در جهت شرق به غرب و گذشتن از کنگاور، صحنه و بیستون به کرمانشاه می‌رسد. این رود در کرمانشاه، شعبه‌ی قره­سو را که از ناحیه‌ی کامیاران سرچشمه گرفته، دریافت می‌کند و با نام «سیمره» وارد محدوده‌ی شرق استان ایلام می‌شود، سپس جهت رودخانه از شمال شرقی به جنوب غربی تغییر یافته و مرز دو استان ایلام و لرستان را تشکیل می‌دهد. این رودخانه پس از دریافت چند شعبه در استان ایلام از دامنه‌ی رشته­کوه کبیر­کوه جریان می‌یابد و پل‌های تاریخی مهمی مانند پل بیجنوند، پل گاومیشان و چم نمشت در محدوده‌ی استان ایلام روی آن ایجاد شده است. این رود، پس از آن، در منطقه‌ی پل دختر، شعبه‌ی مهمِ «کشکان» را که از کوه‌های لرستان سرچشمه گرفته، دریافت می‌دارد و با نام «کرخه» وارد خوزستان می‌شود. سیمره در جلگه‌ی خوزستان، به طرف مغرب تغییر یافته و از جنوب شهر بستان می‌گذرد و به باتلاق‌های ناحیه‌ی شرقی عراق می‌ریزد.

سیمره، مهم‌ترین رودخانه در منطقه‌ی عمومی لرستان «ایلام و لرستان» می‌باشد؛ بنابراین، ارائه­ی اطلاعاتِ بیش‌تر در مورد این رود باستانی به لحاظ بیان رویدادهای تاریخی و آثار و ابنیه‌ی باقی مانده از دوران کهن، خصوصاً قوم کاسی اهمیت دارد. مؤلف کتاب «لرستان و قوم کاسیت» به نقل از راولینسون در مورد این رود می‌نویسد: «به نظر من سیمره، در اصل سمبنه^[1]بوده و آن هم تحریفی است از سبدان^[2]؛ یعنی همان شهری که «دیودور» از آن نام برده است. برخی هم، نام رود سیمره را از نام قوم کیمریان یا سیمریان دانسته‌اند. شاید هم سیمره در اصل «سین­مره» بوده است. در تمدّن سومر، سین خدای ماه و لقب شاهانی چون نارام­سین، ابی­سین و...بوده است.» (سهرابی،1376 : 46 ).

راولینسون در سفرنامه‌ی خود می‌نویسد: «در مجاورت چشمه (چشمه کاظم) از سرچشمه‌های سیمره، تصویری از گاو و ماهی بر سینه‌ی کوه کنده شده است؛ پس نام رود از دو کلمه‌ی گا (= گاو) و ماساب (= ماهی) به وجود آمده است.» (راولینسون،1372 : 67). برخی منابع گاماساب را از کلمه­ی «گاومیش­آب» می‌دانند که به معنای رود بزرگ است (نبیل، 24).

رودخانه‌ی سیمره به عنوان طویل‌ترین رود ایران در منطقه‌ی ایلام و لرستان، به موازات رشته‌کوه کبیرکوه امتداد دارد و بزرگ‌ترین تمدّن‌های باستانی ایران در کنار این رودخانه شکل گرفته است. وجود مراکز جمعیّتی و سکونتگاه‌های مهم در دوران مختلف تاریخ، و نیاز به ارتباطات، موجب شده تا پل‌های متعددی به منظور ارتباط مستمر و مطمئن روی آن، ایجاد گردد. برخی از مهم‌ترین پل‌های باقی‌مانده از دوره‌ی تاریخی و قرون اولیه­ی اسلامی عبارت­اند از: پل جایدر، پل گاومیشان، پل بیژنوند، پل چم نمشت و... .

در این محدوده‌ی مهم جغرافیایی، شهرها و مراکز جمعیّتی بزرگی ایجاد شده است. بخشی از این منطقه شامل: استان‌های ایلام و لرستان، به عنوان منطقه‌ی مورد نظر برای انجام طرح تحقیقی «برنز»، معروف به «برنز لرستان» در نظر گرفته شده است. از این رو، به منظور کسب اطلاعات مناسب در این زمینه، ضرورت دارد تا موقعیّت جغرافیایی و جغرافیای تاریخی این منطقه مورد بررسی قرار گیرد.